Vrijheid en Veiligheid

Leven in vrijheid en veiligheid

Vrijheidsbeperkende maat­regelen hebben een negatieve invloed op de kwali­teit van iemands leven. Ze gaan in tegen de funda­mentele rechten van de mens. Vaak verzet­ten mensen zich, wat risico geeft. Het uitgangs­punt van de Wet Zorg en Dwang is ‘Nee, tenzij’. ‘Onvrij­willige zorg’ mag niet meer worden toegepast, tenzij er sprake is van ernstig nadeel.
Korte samen­vatting Wet Zorg en Dwang (PDF)

Van dwang naar dialoog

“Ik voel me vrij omdat ik me veilig voel. Als ik weet waar ik aan toe ben, dan voel ik me vrij.” (bewoner verpleeghuis)

Medewerkers zijn voort­durend bezig om goede keuzes en afwe­gingen te maken. Hoe kun je zorgen voor iemands vrijheid? Wanneer is het nodig om iemand te beschermen, bijvoor­beeld tegen vallen? Wat te doen als er conflicten zijn tussen bewoners onder­ling? Moet er een bewoner op zijn kamer blijven als een andere bewoner bang wordt?

De nieuwe wet geeft meer ruimte voor dialoog en overleg over wat vrijheid voor iemand bete­kent. Maar hoe voer je een goed gesprek hier­over met mensen die zorgaf­hankelijk zijn? Hoe kom je erachter wat mensen nodig hebben om zich veilig en vrij te voelen? Hoe zorg je voor een leven in vrij­heid en veilig­heid?

Werken aan vrij­heid en veilig­heid in de praktijk

“Een dichte deur geeft me een gevoel van opge­sloten zijn. Dan word ik bang.”

In het project ‘Zorg voor leven in Vrijheid’ (samen­werking van Artemea met LOC, met subsidie van VWS) gingen we met mede­werkers en cliënten in gesprek. Met cliënten over wat hun ‘vrijheid’ voor hen bete­kent. Maar ook wat het belang van ‘veilig­heid’ daarbij is. Opvat­tingen over vrij­heid en veilig­heid blijken vaak erg verbonden te zijn en indi­vidueel bepaald. Zo is het hebben van bed­hekken voor de ene persoon een vorm van vrijheids­beroving, terwijl dit voor een ander een gevoel van veilig­heid geeft.

Artemea heeft via een praktijk­experiment een dialoog­methodiek ontwik­keld en getest voor cliënten en hun naasten. Onze gespreks­vormen onder­steunen de zoek­tocht naar hoe je van vrijheids­beperking kunt komen tot ‘zorg voor leven in vrij­heid’. Dat geeft nieuwe inzichten en grote verbete­ringen in het leven van cliënten.

“We kunnen beter omgaan met de ruimtes die we hebben, nu we weten wat onze bewoners een gevoel van veilig­heid geeft. De huis­kamer hebben we anders ingericht.” (zorg­medewerker)

Onze producten: wat kun je hier vinden?

De opbrengsten uit het project ‘Zorg voor vrijheid en veilig­heid’ zijn vrijelijk beschik­baar voor de lang­durige zorg. Zodat ook anderen deze dialoog kunnen voeren. Je kunt ze hieronder vinden en downloaden.

De Handleiding ‘In gesprek over leven in vrijheid en veiligheid’

Deze hand­leiding geeft een praktische intro­ductie voor het voeren van dialoog­gesprekken. Deze hand­leiding is gebaseerd op ons experiment. In zorg­organisatie Accolade hebben we werk­vormen geïntro­duceerd waarmee het gesprek over veilig­heid en vrij­heid gevoerd werd. De werk­vormen zijn uitge­breid uit­getest. Zij werden ontwik­keld voor mensen met dementie en somatische zorg.

Je leest hoe je het dialoog­gesprek kan starten en hoe het in de praktijk te doen. Bedoeld voor zorg­mede­werkers, leiding­gevenden, onder­steuners van teams of cliënt­onder­steuners.

Dialoogmethoden: onze gespreksvormen voor cliënten, professionals en naasten

We hebben toegankelijke, aansprekende gespreks­vormen gemaakt voor de dialoog over vrij­heid en veilig­heid.

• Vrijheid en Veiligheid in Leefdomeinen: een gespreks­vorm geba­seerd op de schijf van vijf, met leef­domeinen. Deze kan direct gebruikt worden in het zorg­leef­plan.
• De Boom voor Vrijheid en Veiligheid. Dit is een creatieve werk­vorm die sneller beelden oproept, over vrijheid en veilig­heid.
• Het Vragen­spel ‘Wat betekent vrij­heid en veilig­heid voor u?’ Een set met kaarten waarop vragen staan voor cliënten. Dit vragen­spel helpt om in gesprek te komen met mensen over de bete­kenis die vrij­heid en veilig­heid voor hen heeft.
• Een Vragenspel ‘Wat betekent vrij­heid en veilig­heid voor mij?’ Dit vragen­spel is voor bewust­wording en reflectie van zorg­profes­sionals. Het kan door hen gebruikt worden om het gesprek met cliënten voor te bereiden.

De werkvormen zijn toe te passen in indivi­dueel gesprek en groeps­gesprek met cliënten, hun naasten en zorg­mede­werkers.

Een film, een kijkje vanuit deel­nemers aan het prak­tijk­experi­ment

Verder hebben we als onder­steuning een film  ‘In gesprek over vrij­heid en veilig­heid’. In deze film vertellen bewoners, mede­werkers, een lid van de cliënten­raad en een bestuurder over hun erva­ringen met het experi­ment met vrij­heid en veilig­heid. We zien de wereld even door de ogen van twee bewoners van het verpleeg­huis. Wat zij belang­rijk vinden, als het gaat om hun vrij­heid. De film is een goede intro­ductie op het onder­werp. Deze is te gebruiken als je in je organi­satie het onder­werp be­spreek­baar wilt maken.

Proces en evaluatie

“Het doet heel veel met bewoners en mede­werkers, dat ze met vrij­heid en veilig­heid bezig zijn.” (manager)

Er is een proces­beschrijving beschikbaar: Brochure ‘Vrij­heid en veilig­heid in beeld’. Hierin lees je hoe het experi­ment heeft plaats­gevonden en wat de erva­ringen zijn van de mensen die betrokken werden. Inclusief 10 lessons learned, voor organi­saties die zelf willen beginnen.

Workshops ‘Zorg voor vrijheid en veiligheid’

“De ruimte binnen de perken is net zo onbegrensd als daarbuiten.” (Jules Deelder)

• Welke gespreksvormen zijn er voor de dialoog over vrij­heid en veilig­heid?
• Hoe pas je het toe? Wat pas je wanneer toe?
• Hoe betrekken we familie­leden en naasten hierbij?
• Wat is ons plan als zorgteam?

Activerende workshops voor zorg­professionals die het werken met vrij­heid en veilig­heid opnemen in hun dage­lijks werk. We beginnen met het verkennen van de eigen opvat­tingen over vrij­heid en veilig­heid. Wat hebben we zelf nodig om ons vrij en veilig te voelen? Van daaruit maken we de stap naar onze cliënten. Wat zien we aan hen als het gaat om de behoefte aan vrij­heid en veilig­heid? In de work­shop maken deelnemers kennis met de dialoog­methodiek en passen deze ter plekke toe. Na afloop weten zij hoe ze zo’n gesprek met hun eigen cliënt(en) kunnen voeren.

Voor verdere infor­matie over deze work­shops en onder­steuning kunt u ons bereiken via het contact­formulier.

Meer informatie

Artikel ‘Project Vrijheid en Veiligheid (“kleine dingen, grootse invloed”)’ — Pien Heuts
Artikel ‘Vrijheid en Veiligheid in de Praktijk (“ik voel me weer nuttig”)’ — Pien Heuts